
Του Γιαννου B. Mπενοπουλου*
Η οικονομική θεωρία είναι σαφής. Σε μία αγορά όπου ο ανταγωνισμός θα λειτουργούσε τέλεια, σε όποιον τομέα παρουσιάζονταν κέρδη, νέοι παίκτες θα εισέρχονταν ρίχνοντας τις τιμές, μέχρι του σημείου που τα κέρδη να μηδενιστούν. Η πραγματικότητα στις ελεύθερες αγορές έχει ανάλογη τάση. Κέρδη διατηρούνται μόνο σε συνθήκες μονοπωλίου ή ολιγοπωλίου.
Κάθε μέρα, σε όλες τις ελεύθερες αγορές, οι εμπορικές διευθύνσεις των επιχειρήσεων ή κάποιοι εμπνευσμένοι επιχειρηματίες προσπαθούν να βρουν τρόπους να καινοτομήσουν και να διαφοροποιήσουν τα προϊόντα τους, ώστε να δημιουργήσουν, έστω και προσωρινά, ένα μονοπώλιο για να επιτύχουν κέρδη.
Το ενδιαφέρον του συστήματος όμως είναι στο «προσωρινά». Κάθε επιτυχημένη διαφοροποίηση γίνεται γρήγορα αντικείμενο μίμησης ή αντιγραφής, δημιουργείται έτσι ανταγωνισμός οι τιμές πέφτουν και τα κέρδη μειώνονται. Οσο πιο γρήγορα τα αντανακλαστικά των παικτών της αγοράς, τόσο γρηγορότερα αποκαθίσταται ο ανταγωνισμός.
Επομένως, οτιδήποτε συμβάλλει στη λειτουργία γρήγορων επιχειρηματικών αντανακλαστικών (μόρφωση, πρόσβαση στην πληροφορία, υποδομές, πρόσβαση σε κεφάλαια κ.λπ.) ή στην εξάλειψη εμποδίων (ευκολία αδειοδότησης, σαφείς, απλοί και εφαρμόσιμοι κανόνες, μηδενικό κόστος εισόδου κ.λπ.) συμβάλλει τελικά στη γρήγορη αποκατάσταση του ανταγωνισμού προς όφελος των καταναλωτών. Από την άλλη, όταν οι συνθήκες δεν επιτρέπουν την αποκατάσταση του ανταγωνισμού, οι τιμές παραμένουν υψηλές και τα κέρδη διατηρούνται. Τέτοιες περιπτώσεις είναι τα φυσικά μονοπώλια, τα μονοπώλια που δημιουργούνται από ευρεσιτεχνίες και πνευματικά δικαιώματα, οι κλάδοι με ακριβές ή σύνθετες υποδομές δικτύων και άλλα. Προφανώς, υπάρχουν και οι περιπτώσεις των ολιγοπωλίων που διαμορφώνονται και διατηρούνται με κρατική παρέμβαση.
Το κράτος έχει λόγους να εμποδίζει την αποκατάσταση του ανταγωνισμού, έχει λόγους να προστατεύει τα κέρδη κάποιου κλάδου, όταν θέλει να δώσει κίνητρα για επενδύσεις σε έναν τομέα που, χωρίς προστασία κερδών για κάποιο διάστημα, κανείς δεν θα επένδυε. Οσο κι αν φαίνεται οξύμωρο, αυτό γίνεται εις βάρος των καταναλωτών, αλλά μακροπρόθεσμα υπέρ του κοινωνικού συνόλου. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα κλειστά επαγγέλματα.